Qunnar Skirbekk,
Nils Gilye
FƏLSƏFƏ
TARİXİ:
Müasir dünyanın
fəlsəfi qaynaqlarına bir baxış
BAKI:
“ZƏKİOĞLU”
nəşriyyatı,
2006
Gunnar Skirbekk
Nils Gilje
History of Philosophy:
An Introduction to the Philosophical Roots of Modernity
OSLO
SCANDINAVIAN UNIVERSITY PRESS,
Tərcümə edəni:
fəlsəfə elmləri doktoru
Adil Əsədov
Ön sözün müəllifləri –
Adil Əsədov
və
Nailə Əsədova
Skirbekk Q., Gilye N. Fəlsəfə tarixi: Ali məktəblərin tələbələri üçün dərs vəsaiti 2 cilddə. 2-ci cild. Bakı: “ZƏKİOĞLU” nəşriyyatı, 2006.
530s.
Müəlliflər – məşhur Norveç filosoflarıdır. Onlar dünya fəlsəfəsi tarixinin Falesdən və Heraklitdən tutmuş Derridaya və Habermasa qədər əsas şəxsiyyətlərini və məqamlarını qısa, anlaşıqlı və cazibəli bir formada təsvir edirlər. Burada ideyaların dramatizmi dövrümüzün aktual ideyaları ilə bağlı bir tərzdə təqdim olunmuşdur. Müəlliflər oxucular qarşısında fəlsəfi təfəkkürün laboratoriyasını, fəlsəfi arqumentasiyanın üslublarını və üsullarını açıb göstərirlər.
Kitab insan təfəkkürünün və ruhunun inciləri ilə ünsiyyəti bir zərurət olaraq hiss edən hər bir kəs üçün maraqlıdır. Fəlsəfə müəllimləri, fəlsəfədən imtahan verən tələbələr və aspirantlar, öz biliklərini əsaslandırmaq istəyən hər bir kəs onun oxucuları dairəsinə daxil ola bilər.
Gunnar Skirbekk, Nils Gilje. History of Philosophy: An Introduction to the Philosophical Roots of Modernity. Oslo: Scandinavian University Press,
MÜNDƏRİCAT
Ön söz əvəzinə: dünya fəlsəfəsi Skirbekk-Gilye təqdimatı daxilində (A. Əsədov, N. Əsədova.)
Giriş
BİRİNCİ FƏSİL. SOKRATAQƏDƏRKİ FƏLSƏFƏ. HİND VƏ ÇİN TƏLİMLƏRİNİN XÜLASƏSİ
Yunan polisi: İnsan icma içərisində
Fales
Anaksimandr və Anaksimen
Heraklit və Parmenid
Barışdırıcılar - Empedokl və Anaksaqor
Demokrit
Pifaqorçular
Hind və Çin təlimlərinin xülasəsi
Hind fəlsəfənin müqəddəm şərtləri
Upanişadalar
Buddist fəlsəfə
Bhaqavad-gita
Konfusi
Daosist fəlsəfə
İKİNCİ FƏSİL. SOFİSTLƏR VƏ SOKRAT
Sofistlər
Qorgiy
Frasimax
Protaqor
Sokrat
ÜÇÜNCÜ FƏSİL. PLATON - İDEAL DÖVLƏT: TƏHSİL VƏ BÜTÜN HAKİMİYYƏT "EKSPERTLƏRƏ"
Bilik və varlıq
Dövlət və fəzilət ideyası
İncəsənətin etik məsuliyyəti
DÖRDÜNCÜ FƏSİL. ARİSTOTEL - POLİTİYA: SİYASƏT – İCMADA AĞILLI HƏYAT KİMİ
İdeya və ya substansiya - Platon və Aristotel
Ontologiya və epistemologiya - forma və materiya; dörd səbəb
Aristotel və ekologiya
"Praksis" – ağıllı əməllərdir
İncəsənət - təqlid və katarsis
BEŞİNCİ FƏSİL. ANTİK DÖVRÜN SON MƏRHƏLƏSİ
Şəxsi xoşbəxtliyin təmin olunması
Epikürçülük – şəxsi rifah halının təmin olunması
Stoiklər - şəxsi xoşbəxtliyin təmin olunması
Neoplatonizm
Antik elmlər
Tarixşünaslıq
Təbabət
Hüquqşünaslıq
Riyaziyyat
Fizika və kimya
Astronomiya
Filologiya
Antik dövrün qadın alimləri
ALTINCI FƏSİL. ORTA ƏSRLƏR
Xristianlıq və fəlsəfə
Papa və kral – bir dövlətdə iki hökmdar
Avqustin
Avqustin - inam və zəka
Skeptisizm
Skeptisizmin Avqustin tərəfindən təkzib olunması
Avqustin – xristian neoplatoniki kimi
Bilik və iradə
Qelasiy və iki hakimiyyət haqqında təlim
Universaliyalar problemi
Foma Akvinalı - insan ictimai varlıq kimi və qanunlar
Foma Akvinalı - harmoniya və sintez
Ontologiya
Səbəblər
Forma və materiya
Ruh və bədən
Epistemologiya
Antropologiya və əxlaqi fəlsəfə
Tanrı və dünya
Okkam – sintezdən skeptisizmə doğru
Lüter - volyuntarizm və nominalizm: yalnız inam
Universitet ənənəsi
Ərəb fəlsəfəsi və elmi
YEDDİNCİ FƏSİL. YENİ DÖVR VƏ TƏBİƏTŞÜNASLIĞIN YARANMASI
Eksperimental riyazi təbiətşünaslıq
Kopernik və Kepler
Qaliley və Nyuton
Bioloji elmlər
Dünyanın mexaniki mənzərəsi, ruhun və bədənin əlaqəsi
İnsan – subyekt kimi
SƏKKİZİNCİ FƏSİL. RENESSANS VƏ REAL SİYASƏT
Makiavelli: siyasət – manipulyasiya kimi
Siyasət müqavilə və təbii hüquq əsasında (Altuzi, Qrotsi)
DOQQUZUNCU FƏSİL. HOBBS - FƏRD VƏ ÖZ MÖVCUDLUĞUNU QORUYUB SAXLAMA
Cəmiyyət saat mexanizmi kimi
Təbii qanun zəkanın norması kimi
Hərəkət haqqında təlim
Liberallıq və liberalizm
ONUNCU FƏSİL. İNSAN ŞÜBHƏ VƏ İNAM ARASINDA
Dekart - metodik şübhə və zəkaya etibar
Paskal - ağlın və ürəyin dəlilləri
Viko - tarix bir model kimi
ON BİRİNCİ FƏSİL. SPİNOZA - RASİONALİZM VƏ SİSTEM
Substansiya və atributlar
Zərurət və azadlıq
ON İKİNCİ FƏSİL. LOKK - MAARİFÇİLİK VƏ BƏRABƏRLİK
Epistemologiya və idrakın tənqidi
Siyasi nəzəriyyə - fərd və onun hüquqları
ON ÜÇÜNCÜ FƏSİL. LEYBNİTS - MONADALAR VƏ QABAQCADAN MÜƏYYƏNLƏŞMİŞ HARMONİYA
Məqsəd və səbəb - yeni sintez
Mümkün dünyaların ən yaxşısı
ON DÖRDÜNCÜ FƏSİL. BERKLİ - EMPİRİZMİN DAXİLİ TƏNQİDİ
"Esse":="percipi". İdealistik empirizm
Substansiyaya - yox, Tanrıya - hə!
ON BEŞİNCİ FƏSİL. HYUM - EMPİRİZM TƏNQİD KİMİ
Empirik tənqid. Səbəbiyyət haqqında təsəvvür
Əxlaqi fəlsəfə: "mövcud olan" və " mövcud olmalı olan" arasında fərq, "sağlam fikrə" etibar
ON ALTINCI FƏSİL. MAARİFÇİLİK - ZƏKA VƏ TƏRƏQQİ
Elm və modernizasiya
Vətəndaşın rifah halı
Monteskyö - hakimiyyət bölgüsü və ətraf mühitin təsiri
Helvetsi - fərd və həzz
Smit - iqtisadi liberalizm
Russo – Maarifçilik fəlsəfəsi əleyhinə reaksiya
Börk - mühafizəkar reaksiya
ON YEDDİNCİ FƏSİL. LİBERALİZM VƏ UTİLİTARİZM
Bentam - hedonist hesablama və hüquqi islahat
Con Styuart Mill - sosial liberalizm; liberallıq rasionallığın şərti kimi
Qrin
Keyns
ON SƏKKİZİNCİ FƏSİL. KANT - FƏLSƏFƏDƏ "KOPERNİK İNQİLABI"DIR
Kantın transsendental fəlsəfəsi - idrak nəzəriyyəsidir
Kantın transsendental fəlsəfəsi - əxlaq haqqında təlimdir
Kantın siyasi nəzəriyyəsi
Mühakimə - teleologiya və estetika
ON DOQQUZUNCU FƏSİL. HUMANİTAR ELMLƏRİN TƏŞƏKKÜLÜ
Müqəddəm şərtləri
Herder və tarixilik
Şleyermaxer və hermenevtika
Tarixi məktəb - Savini və Ranke
Droyzen və Diltey - humanitar elmlərin unikallığı
Tarixi məktəbin tənəzzülü
İYİRMİNCİ FƏSİL. HEGEL - TARİX VƏ DİALEKTİKA
Refleksiya, dialektika, təcrübə
Ağa və kölə – tanınma və sosial identiklik uğrunda mübarizə
Ənənə zəka kimi - universal və xüsusi-fərdi arasında gərginlik
Kapitalizm, bürokratiya və dövlət
Hegelin baxışlarının tənqidi
İYİRMİ BİRİNCİ FƏSİL. MARKS - MƏHSULDAR QÜVVƏLƏR VƏ SİNFİ MÜBARİZƏ
Dialektika və özgələşmə
"Materializm"
Tarixi materializm
İzafi dəyər və istismar
Məhsuldar qüvvələr və istehsal münasibətləri
Marksın baxışlarının tənqidi
Enqels - ailə marksist nöqteyi-nəzərdən
İYİRMİ İKİNCİ FƏSİL. KİERKEQOR - MÖVCUD OLMA VƏ İRONİYA
Bilavasitə və ekzistensial kommunikasiya
Həyat yolunun üç mərhələsi
İbrətamiz şərh
Sintez edici şərh
İronik-refleksiv şərh
Subyektivlik həqiqətdir
Demokratiya kimi demaqogiya
İYİRMİ ÜÇÜNCÜ FƏSİL. DARVİN - İNSAN KONSEPSİYASI ƏTRAFINDA MÜBAHİSƏ
Təbii seçmə və insanın mənşəyi
Darvinizm və sosiobiologiya - epistemoloji mübahisə
İYİRMİ DÖRDÜNCÜ FƏSİL. NİTŞE VƏ PRAQMATİZM
"Tanrı öldü" - Avropasayağı niqilizm
Metafizikanın və xristianlığın tənqidi
Əxlaqi fəlsəfə
Fövqəlinsan, hakimiyyətə can atan iradə və əbədi təkrar
Epistemologiya
Amerikan praqmatizmi (Pirs)
İYİRMİ BEŞİNCİ FƏSİL. SOSİALİZM VƏ FAŞİZM
Kommunizm. Lenin: partiya və dövlət
Sosial-demokratiya. Sosial rifah halı və parlamentarizm
Sosializm - iqtisadi və siyasi hakimiyyət
Anarxizm və sindikalizm
Faşizm - nasionalizm və nizam
Faşizm - böhran və əməl
Faşizm və iqtisadiyyat
Faşizm və irqçilik
İYİRMİ ALTINCI FƏSİL. FREYD VƏ PSİXOANALİZ
Psixoanaliz və insanın yeni anlamı
Yuxugörmələr – təhtəlşüura aparan yolun qapısı kimi
Seksuallıq haqqında Freyd təlimi
Mental aparat
Sıxışdırılmış mədəniyyət və günah hissi
Psixoanaliz və elmin fəlsəfəsi
İYİRMİ YEDDİNCİ FƏSİL. İCTİMAİ ELMLƏRİN İNKİŞAFI
Müqəddəm şərtlər
Kont - sosiologiyanın "baş kahin"idir
Tokvil - amerikan demokratiyası
Tönnis - icma və cəmiyyət
Zimmel - sosial toxuma
Dürkheym - cəmiyyət və ictimai həmrəylik
Veber - rasionallıq və qəhrəmani pessimizm
Elmin fəlsəfəsi və ideal tiplər
Əməlin tipləri və legitimləşmə formaları
Protestantizm və kapitalizm
Müasirliyin Veber diaqnozu: azadlıq və "dəmir qəfəs"
Parsons - əməl və funksiya
Emosiyalar - emosional neytrallıq
Universalizm - partikulyarizm
Özünə oriyentasiya - kollektivə oriyentasiya
Qabaqcadan müəyyənləşən – sonradan qazanılan
Spesifiklik - diffuziya
İYİRMİ SƏKKİZİNCİ FƏSİL. TƏBİƏTŞÜNASLIĞIN YENİ UĞURLARI
Eynşteyn və müasir fizika
Elmlərin müxtəlifliyi və texnoloji tərəqqi - sientizasiyanın fənlərarası və praktik problemləri
İYİRMİ DOQQUZUNCU FƏSİL. MÜASİR FƏLSƏFƏNİN XÜLASƏSİ
Məntiqi pozitivizm
Popper və "tənqidi rasionalizm"
Kun - elmdə paradiqmaların əvəzlənməsi
Vitgenşteyn - fəlsəfə praktika kimi
Fenomenologiya və ekzistensializm - Husserl və Sartr
İdentiklik və tanınma - de Bovuar və feminist fəlsəfə
Rolz - ədalət və insan hüquqları
OTUZUNCU FƏSİL. MÜASİRLİK VƏ BÖHRAN
Müasirliyin tənqidi
Haydegger və poetiklik
Arend və vita activa
Qadamer və hermenevtik ənənə
Derrida, Fuko, Rorti - dekonstruksiya və tənqid
Habermas və arqumentasiya
Mənbələr